Д.ЧУЛУУНБОЛОР: Аливаа донгийн цаана ямар нэг асуудал нуугдаж байдаг

Admin | 2023-01-30

Нийслэлийн эрүүл мэндийн газрын харьяа Наркологийн эмнэлгийн Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний албаны дарга Д.Чулуунболортой ярилцлаа.

-Дон гэж юуг хэлээд байна вэ?

-Хэрэгцээний онол гэж байдаг л даа. Хүнд зайлшгүй шаардлагатай дөрвөн төрлийн хэрэгцээ бий.Бие махбодын, нийгмийн, сэтгэлзүй, оюун санааны гэсэн хэрэгцээ байна. Эдгээр хэрэгцээ аль аль нь хангагдаж байж хүн бие махбодын хувьд ч сэтгэцийн хувьд ч эрүүл байна. Зөв зүй тогтолтой явж байна гэж хэлж болно.Гэтэл бодит байдал дээр дээрх хэрэгцээний аль нэг нь дутагдалд орсноос болж тэнцвэртэй, тогтвортой байдал алдагдаж зан үйлийн өөрчлөлтүүд гарч эхэлдэг.Үүний нэг нь донтолт. Донтолт гэдэг нэг төрлийн эмгэг, өвчин юм.

-Хамгийн түгээмэл болон ховор донтолтын хэлбэрүүдээс дурдахгүй юу?

-Хүнд зайлшгүй шаардлагатай 500 гаруй хэрэгцээ бий гэсэн судалгаа байна. Донтолт дотроо маш олон төрөл. Зан үйлийн холбоотой юу, эмгэгтэй холбоотой юу гэдгээрээ ялгаатай. Архинд донтох, тамхинд донтох нь сэтгэцийн эмгэгтэй холбоотой дон юм. Согтууруулах ундааг бид базаад архи гэдэг үгээр төлөөлүүлээд байна ш дээ.Тэрнээс биш архи гэдэг үгийн дор бүх төрлийн цагаан архи, шар айраг, вино төдийгүй айрагны дон хүртэл орно.Манайд л согтууруулах ундаа гэсэн ерөнхий нэрээр явдаг болохоос бусад оронд шар айраг, вино, цагаан архины дон гэж тусгайлан авч үздэг.Сэтгэцийн эрүүл мэндийн төвийн 1987-2013 оны хооронд хийсэн судалгааг харахад архинд донтох иргэдийн тоо 40 гаруй хувиар нэмэгдсэн байсан. Үүнээс хойш тасралтгүй нэмэгдсэн үзүүлэлттэй байгаа. Манайд хандсан үйлчлүүлэгчдийн 80 орчим хувийг архи, тамхинд донтсон хүмүүс эзэлж байна.

-Айраг их уухыг донтолтын хэлбэрт авч үздэг гэж үү?

-Намрын айраг 25 градус хүртэл исдэг. Тэгвэл хэдэн градустай ундааг хэдий хэмжээний уух нь бүгд стандарттай. Ер нь донтолт дангаараа байдаггүй. Өөр донтой хавсарна. Тамхины донтой ч юм уу хавсарна.Монгол Улсын хуульд хоёр градус буюу алкоголиос дээш алкогол агуулсан бол согтууруулах ундаанд тооцно гэсэн байдаг. Тэгэхээр намрын айраг цаг үетэйгээ эсвэл исгэж буй зүйлтэйгээ холбоотой юм уу, 25 градус хүртэл исдэг. Тиймээс хүн ямар төрлийн зүйлийг яаж, ямар хэмжээгээр хэрэглэхээ өөрсдөө бодох хэрэгтэй.Цагаан архи 30 мл, шар айраг 280 мл, дарс 120 мл зэрэг нэг удаагийн уух тун гэж бий.Хүн нэг удаадаа хэрэглэхдээ хоёроос илүүгүй стандартыг л хэрэглэх хэрэгтэй. Хэрвээ энэ хэмжээнээс хэтэрвэл харилцаанд өөрчлөлт орж хяналтаа алдана, эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлнэ гээд өөрчлөлтүүд гарч ирдэг.Тиймээс онолын хувьд бол намрын айргийг нэг удаад 120 мл уух ёстой. Үүнээс их уугаад хүмүүс согтоод байна шүү дээ. Хувийн онцлог чанар байна. Монголжуу шар арьстай хүмүүсийн биед алкогол задалдаг пермент бага агуулагддаг. Харин европ хүнийх 4-5 дахин илүү байдаг. Тийм учраас монгол хүн гаднаас орж ирж буй согтууруулах ундааг задлах, шингээх чадвар муу байдаг нь донтох хэлбэрийн эмгэг үүсгэх гол хүчин зүйл болдог.Тэгэхээр эд ууж байхад би яагаад болохгүй гэх байдлаар хандаж болохгүй нь.

-Сэтгэцэд нөлөөлөх бодис буюу хар тамхи, мансууруулах бодист донтсон хүмүүс танай Наркологийн эмнэлэгт хэр ханддаг вэ?

-Архинд донтох эмгэгээс гадна сэтгэцэд нөлөөлөх мансууруулах бодисын дон биднийг түгшээж байна. Янз бүрийн мансууруулах төрлийн бодис хэрэглэдэг болж. Энэхүү сэтгэцэд нөлөөтэй бодис хүний биед хамгийн хор нөлөөтэй. Эрүүл мэндээс гадна энэ төрлийн бодисоо маш өндөр үнээр худалдаж авдаг учраас мөнгө олохын тулд хулгай хийх, хүн алахаас буцахгүй байдалд хүрч гэмт хэрэг үйлддэг. Хэдий хугацаагаар яаж хэрэглэж байгаагаас шалтгаалаад эрүүл биегүй болсон байдаг.Эдгэрэлт маш муу. Таван хувь ч хүрдэггүй. Эмчлүүлэх хүсэл сонирхолтой, донтох эмгэгтэй болсон юм байна, зайлшгүй эрүүл мэндээ бодох хэрэгтэй болсон гэдгийг ойлгох нь маш чухал. Тэр чинээгээр эмчилгээний үр дүн сайн гарна. Тэрнээс биш өөрөө дургүй, албадлага, шахалтаар эмчилгээ хийлгэх юм бол ямар ч үр дүнгүй. Эмчилгээг оюун санаа, сэтгэл зүй гээд цогцоор нь хийнэ. Үзлэг, оношилгоо хийж ямар эмчилгээ хийх үү гэдгээ тогтооно. Тогтвортой байдалд орохын тулд маш удаан хугацаа зарцуулагддаг. Эмнэлэгт хандах тал дээр бол хаалттай. Хуулиараа хориотой зүйл учраас сэтгэцэд нөлөөлөх бодист донтсон хүмүүс хэзээ ч эмчид ханддаггүй. Хүнд хэлдэггүй.Үнэхээр хүнд шатандаа орсон үедээ л эмнэлэгт ханддаг.Зарим нь эмнэлэгт хандахгүй явсаар байгаад амиа алддаг. Өдөр болгон толгой дараалаад ирээд байхгүй.Эмнэлэг гэхээсээ илүүтэй Хар тамхи, мансууруулах бодисоос иргэдээ хамгаалъя гэх нийгэмлэгт ханддаг байгаа юм. Эмээх айдастай учраас тэр болгон эмнэлэгт хандахгүй л дээ. Сэтгэцийн эрүүл мэндийн төвд болохоор хар тамхи тээвэрлэсэн, хэрэглэсэн, санамсаргүй байдлаар хилээр авч гарахыг завдсан зэрэг гэмт хэрэгт холбогдсон хүмүүсийн сэтгэцийн эмгэгийг тодруулахын тулд зайлшгүй бүртгэж шинжилгээ авдаг учраас өссөн тоог харж болох юм билээ.

-Тэгвэл ховор тохиолддог, хүмүүс тэр болгон мэддэггүй донтолтын хэлбэр бий юү?

-Мөрийтэй тоглоом, интернэт тоглоомонд донтох, ухаалаг утас, компьютер, зурагтад донтох зэрэг зан үйлийн өөрчлөлттэй холбоотой маш олон донтолтууд байна. Шатаахын дон, хулгай хийхийн дон зэрэг сэтгэцийн эмгэгтэй холбоотой донтолтууд эзлэх хувь бол харьцангуй бага. Юм шатаахын донг ховор тохиолдол гэж хэлж болно. Ер нь нийгмийн хөгжлөөс хамааралтай хүний санаанд оромгүй донгууд илрэх тохиолдол бий.

-Сүүлийн үед бараг хүн болгон ухаалаг утаснаас ямар нэг байдлаар хамааралтай боллоо. Энэ нь бас нэгэн төрлийн дон гэх юм. Утас удаан хугацаагаар ашиглахыг дон гэж ойлгож болох уу?

-Нэг хэсэг бид PC тоглоомын газар хүүхдүүд хонож тоглож донтож байна гэж их анхааруулдаг байсан.Тэгвэл өнөөдөр энэ байдал арай өөр хэлбэрт орж гэртээ тоглож, гар утсанд том, багагүй донтож байна. Гар утас хүрээлэн буй орчноос тийм чухал уу, үгүй юү гэдэг асуулт тулгамдаж байна.Ухаалаг утсанд донтсон өсвөр насныхан хичээлээ таслах, үе тэнгийнхнээсээ харилцаагаа таслах, зан авир өөрчлөгдөх, элдэв гэмт хэрэгт орооцолдох зэрэг сөрөг нөлөөлөл их ажиглагдах болсон. Томчууд найзтайгаа хэдэн минут ярихын тулд бага насны хүүхдэдээ утсаа өгч тоглоом, дуу тавьж өгөх байдал маш түгээмэл. Гар утасны туяа маш их хортой. Томчууд ч гэсэн ухаалаг утсанд донтсоноос болж ажилдаа явахгүй халагдах, гэр бүлдээ хүйтэн хөндий харилцаатай болох, айх, сэтгэн бодох чадвар нь буурах гээд янз бүрийн сөрөг нөлөө илэрдэг. Амьдралын чухал асуудлаас нь илүү нэгдүгээрт утас орж ирж байна шүү дээ.Дэлгэцийн дон гээд байгаа.Сэлфидэж өөрийнхөө төгс дүр төрхийг гаргаж авахын тулд янз бүрийн байрлалаар зургаа дарах. Тэр нь таалагдахгүй бол эцэстээ өөрийгөө голох, сэтгэл гутралд орох, бухимдах, бусдыг үзэн ядах зэрэг юу ч хийж болзошгүй байдал руу түлхдэг. Зурагтын дон байна.Гэр бүлдээ анхаардаггүй, гэрээ цэвэрлэдэггүй, ээж, аавтайгаа ярих сэтгэлээ нээх гэсэн асуудлыг сонсдоггүй.Аливаа юмны хэм хэмжээ хязгаар хэтэрсэн тохиолдолд дон болдог, эмгэг үүсдэг.Ялангуяа дээрх тохиолдлууд амьдралын хэвшилтэй холбоотой юм.

-Хамгийн эрсдэлтэй нь хайрын дон гэж сонссон.Хайрлах, дурлах нь хүний сэтгэл зүйтэй бүрэн холбоотой биз дээ?

-Хайрын донг бие хүний эмгэг талаас нь авч үзнэ л дээ. Би хэн бэ гэдгээ таних нь чухал. Өөрийн гэсэн үзэл бодол, хүсэл сонирхол, амьдралын мөрөөдөлтэй хүн аливаа зүйлд сатаарах нь бага. Өмнөө тавьсан зорилгоо биелүүлэхийн тулд шат дараатайгаар тэмцэж байдаг. Харин өөрийгөө таньж мэдээгүй хүн бол аливаа зүйлд хөтлөгдөхөд амархан. Ялангуяа өсвөр насныхны дунд нэг хүнтэй үерхэж байгаад салаагүй байж дараагийн хүнтэй уулзах зэрэг тохиолдол байж болно.Хайрын дон гэж ярьдаг л даа.Хэн нэгэнд ухаангүй дурлаж араас нь хэдэн хоног гүйх, хайраа ямар нэг эрсдэлтэй байдлаар илэрхийлэх байдал цөөнгүй. Магадгүй хэн нэгэнд дурлаж бүтэлгүйтсэнээс болж амиа хорлох дээрээ тулна. Донгуудаас хамгийн эрсдэлтэй нь хайрын дон гэж үздэг. Сэтгэл зүйн хувьд их хөнгөн хийсвэр байдаг учраас ямар ч алхам хийж мэднэ. Гэхдээ тийм хүүхдийг эрсдэлт бүлгийн хүүхэд гэж тооцно.

-Яагаад?

-Энэ төрлийн хүүхдийг таньж ажиллах хэрэгтэй. Тийм хүүхдэд ингэж болно, тэгж болохгүй гэсэн дэнс хэрэгтэй байна. Хүүхдийн гэр бүл, амьдралыг судлах ёстой. Тэр хүүхэд оюун санааны, сэтгэл зүйн байнгын хүчирхийлэлд өртдөг үү, дарамтад байдаг уу, хэрэгцээ хангагдаж байна уу гэдгийг судлах хэрэгтэй.Ямарваа нэг хэрэгцээ дутагдсаны үндсэн дээр тэр хэрэгцээгээ нөхөхийн тулд өөр зүйлээр орлуулах, сатаарах байдал ажиглагддаг. Үүнээсээ таашаал авдаг байж болно. Гэр бүлд нь хайр энэрэл дутагддаг бол өөр хэн нэгнээр хайрлуулахыг хүсдэг.Үүнийгээ буруу илэрхийлдэг.Ер нь ямар ч донгийн цаана ямар нэг асуудал нуугдаж байдаг. Түүнийг олж илрүүлэх, шалтгааныг нь тодруулах хэрэгтэй. Тэгж байж урьдчилан сэргийлнэ.

2017.05.20

Д.ДАВААСҮРЭН

Эх сурвалж: Өдрийн сонин