“Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-д БЭТ томилсноор юу өөрчлөгдөв

Admin | 2023-04-19

Монгол Улс ашигт малтмалын стратегийн ордуудаа төрийн өмчит компани (ТӨК)-уудаа түшиглэн ашигладаг. “Багануур”, “Шивээ-Овоо”, “Эрдэнэт үйлдвэр”, “Монголросцветмет” болон “Эрдэнэс Тавантолгой” зэрэг компани нь тус улсын томоохон хэмжээний ордуудыг ашигладаг голлох төрийн өмчит компаниуд юм.

Ковид-19-ийн цар тахлын үед эдийн засгийн хүндрэлийг даван туулахад, тэр тусмаа улсын төсөвт ирж буй ачааллыг бууруулахад “Эрдэнэт үйлдвэр”, “Эрдэнэс Монгол”, “Эрдэнэс Тавантолгой” тэргүүтэй төрийн өмчит компаниуд голлох үүрэг хүлээж байв. Тэд төсвийн алдагдал болон өр зээлийн дарамтаас гарахад, цар тахлаас үүдэлтэй нийгмийн зардлыг санхүүжүүлэх ачааны хүндийг үүрсэн. Тухайлбал, “Эрдэнэт” үйлдвэр ковидийн үеэр иргэн, аж ахуйн нэгж болгоны цахилгаан, дулаан, хог, усны төлбөрийг бүрэн хариуцсан.

2023 оны эхний гурван сарын байдлаар 14 сая тонн нүүрс экспортлосон нь 2019 оны мөн үеэс 2.5 сая тонноор, өмнөх оны мөн үеэс 10 сая тоннын өсөлтийг үзүүлсэн. Мөн зэсийн экспортоос 372 сая ам.долларын ашиг олсон нь нийт уул уурхайн салбарын экспортын 90-ээс дээш хувийг бүрдүүлэв. Экспорт ийнхүү сэргэж, ам.долларын дотогшлох урсгалыг нэмэгдүүлсэн нь төгрөгийн ханшийг чангаруулах хамгийн чухал хөшүүрэг болсон. Гадаад худалдааны хувьд энэ оны эхний хоёр сарын байдлаар 2.2 тэрбум ам.долларын экспорт хийсэн нь өмнөх жилийн мөн үетэй харьцуулахад 90 хувиар өссөн үзүүлэлт болжээ. Гадаад валютын улсын нөөц 2023 оны хоёрдугаар сарын эцсийн байдлаар 3.4 тэрбум ам.долларт хүрсэн нь 2022 оны есдүгээр сарын эцэстэй харьцуулахад 21 хувиар өссөн үзүүлэлт. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК, “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ, “Монголросцветмет” ТӨҮГ, “Дархан төмөрлөгийн үйлдвэр” ТӨХК-иуд он гарснаас хойш 443.1 сая ам.долларын орлого төвлөрүүлсэн байна.

Дээрх төрийн өмчит уул уурхайн компаниуд улсын төсвийг бүрдүүлэхэд голлох үүрэг гүйцэтгэж байгаа ч, зарим аж ахуйн нэгжүүд олон жилийн турш алдагдалтай ажиллаж, их хэмжээний өртэй болсон. Тухайлбал, 2019-2021 онд уул уурхайн төрийн өмчит компаниудын өрийн хэмжээ 4.3 дахин өсч байв. Уул уурхайн төрийн өмчит компаниудын санхүүгийн байдал тааруу байгаа нь төсвөөс гадуурх үйл ажиллагааг санхүүжүүлсэн, төслийн сонголт, менежментийг муу гүйцэтгэсэн, мөн шинэ өр гаргахтай холбоотой  хууль тогтоомж, хяналтын механизм хангалтгүй зэрэг шалтгаанаас үүдэлтэй байдаг.

Өнгөрсөн оны аравдугаар сард Монгол Улсын Засгийн газраас “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-д Бүрэн эрхт төлөөлөгч (БЭТ) томилсон. Засгийн газрын өнгөрсөн долоо хоногийн лхагва гарагт болсон хуралдаанаар БЭТ-ийн зургаан сарын үйл ажиллагааны тайланг сонсож, “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-д Бүрэн эрхт төлөөлөгч томилсон хугацааг зургаан сараар сунгах шийдвэр гаргалаа.

Засгийн газар “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-д онцгой дэглэм тогтоосноос хойш таван сарын хугацаанд 10.2 сая тонн нүүрс олборлож, 1.260.6 сая ам.долларын үнэлгээтэй 13 сая тонн нүүрс борлуулан, 4.3 их наяд төгрөгийн орлого олж, төсөвт 1.5 их наяд төгрөгийн татвар төлжээ. Монголын хөрөнгийн биржээр дамжуулан, нүүрсээ нээлттэй цахим арилжаагаар дамжуулан борлуулдаг  болсноор 416.0 мянган тонн нүүрсийг 53.9 саяар борлуулж, орлогыг 20.9 сая ам.доллараар нэмэгдүүлсэн юм байна. Тухайлбал, коксжих нүүрс нэг тонн нь уурхайн ам нөхцөлөөр 100-115 ам.долларын үнэтэй байсныг 55 хувиар нэмэгдүүлснээр 178.6-182.1 ам.доллар хүрч өссөн аж. Нийт 224.000 тонн коксжих нүүрсийг цахим арилжаагаар борлуулаад буй юм байна. Тус компани өнгөрсөн 12 жилийн хугацаанд нийт 212,000 тонн хагас коксжих нүүрс борлуулсан байдаг аж. Эрчим хүчний нүүрс 2020 онд 9 ам.доллар байсныг найм дахин нэмэгдүүлснээр 70.3-73.3 ам.доллар болж өсчээ. Нийт 192.000 тонн эрчим хүчний нүүрсийг Ганцмод нөхцөлөөр борлуулаад буй.

“Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-д томилогдсон Засгийн газрын Бүрэн эрхт төлөөлөгч, Сангийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Ж.Ганбатын мэдээллээр энэ онд тус компани нийт олборлосон нүүрснийхээ 30 хувийг цахим арилжаагаар борлуулахаар зорьж байна. Бүх төрлийн нүүрсийг цахимаар арилжаалах зорилт тавьсан.  Цахим арилжаагаар 7.2 сая тонн нүүрс борлуулснаар 244.4 орчим сая ам.долларын нэмэлт орлого олно гэсэн урьдчилсан тооцоо ч гаргажээ.

Нүүрс тээврийн зохион байгуулалтыг сайжруулж, тээврийн компаниудын үйл ажиллагааг дэмжсэнээр, тэдний төсөвт төлөх татварын хэмжээ ч нэмэгджээ. Тодруулбал, 2021 онд тээврийн компаниуд 29.8 тэрбум төгрөг, 2022 онд 97.1 тэрбум төгрөг татварт төвлөрүүлсэн бол 2023 оны гуравдугаар сарын 31-ний байдлаар 76.7 тэрбум төгрөгийг татварт төвлөрүүлсэн юм байна.

Энэ ажлыг зохион байгуулахын тулд Худалдан авах ажиллагааны газартай хамтран ажиллаж хоёр дахь шатны тендер шалгаруулалтаар 2 чиглэлийн 4 багцад 12 компанийг шалгаруулжээ.  Ингэхдээ нийт 288 мянган тонн “Нүүрс тээвэрлэх гэрээ”-г байгуулан биржийн нүүрс тээврийг өнгөрсөн гуравдугаар сарын 3-ны өдрөөс эхлүүлж 12 компанийн 363 тээврийн хэрэгслээр 96.000 тонн нүүрс хүргэж өгөөд байгаа аж.

“Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-д онцгой дэглэм тогтоохоос өмнө тус компанийн өмчлөл дэх тусгай зөвшөөрлийн талбайгаас нүүрс дутсан асуудал гарч, хууль хяналтын байгууллагад шилжсэн. Тодруулбал,  орон нутгийн өмчит “Тавантолгой” компани тус компанийн зөвшөөрлийн талбай руу нэвтэрч орж олборлолт хийсэн болохыг мэргэжлийн байгууллагууд тогтоосон. Олборлосон нүүрсний хэмжээг 340.1 мянган тонн гэж эцэслэн тогтоосон байдаг. Үүнийгээ нүүрсээр барагдуулахаар хоёр тал тохиролцсон ч 2017-2022 оны хооронд 69.4 мянган тонн коксжих нүүрс эргүүлэн авсан байдаг юм. Харин “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-д онцгой дэглэм тогтоосноор 2022 оны арванхоёрдугаар сарын 27-нд орон нутгийн өмчит “Тавантолгой” компаниас 258.9 мянган тонн нүүрсний төлбөр болох нийт 13.9 сая ам.доллар буюу 48 тэрбум төгрөгийг шилжүүлэн авснаар төлбөр бүрэн төлөгджээ.

“Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-д онцгой дэглэм тогтоох үед урьдчилж орсон орлого 582 сая ам.долларт хүрсэн байсан бол одоогоор 286.4 сая ам.долларт хүргэж бууруулжээ. Харин урт хугацаат өр 450 сая ам.доллар байсныг 39 сая ам.доллар буюу 236.5 тэрбум төгрөгөөр бууруулж чадсан юм.  Тодруулбал, тус компани 2021 онд дотоодын зах зээлээс босгосон “ЭТТ бонд”-ын  236.5 тэрбум төгрөг буюу 39 сая ам.долларын үндсэн төлбөрийг энэ сарын 7-нд бүрэн барагдуулсан юм. 2021 оны есдүгээр сараас хойш хуримтлагдсан туслан гүйцэтгэгч компаниудын өр төлбөрийг хоёр сарын дотор бүрэн төлж барагдуулжээ. Ингэснээр санхүү талд үзүүлж байсан дарамтыг бууруулж чадсан байна.